خه مؤكى بؤ ؟؟؟

خەمۆكی بریتیەلە حاڵەتی هەستكردن بەخەمباری ودڵتەنگی، هەموو مرۆَڤێكی ئاسایش بەم هەستكردنە تێدەپەڕێت، بەڵام ئەگەر هاتوو ئەم خەمۆكیە لەراددەی خۆی زیاتربوو، یاخود ماوەكەی درێژبۆوە، بەجۆرێك كەوا كاریگەری هەبوولەسەر كاركردن وتوانای كەسەكە، ئەوا وەك حاڵەتێكی نەخۆشی سەیر دەكرێت وپێویستی بەچارەسەریە. ئامانج لەو نوسینەدا، ئاشناكردنی خوێنەری كوردە بەگرفتی خەمۆكی، ناسینەوەو ڕێگاكانی چارەسەری، بەپەیڕەوكردنی ئەم پەندەی دەڵێت: (خۆپاراستن باشترە لەچارەسەركردن)
* ئایاخەمۆكی مانای لاوازی كەسایەتیە؟
بەهۆی نەبوونی زانیاریەكی تەواولەسەر نەخۆشیەدەرونیەكان، هەرلەكۆنەوە نەخۆشی دەرونی وەك: شەرم، عەیب، لاوازی كەسایەتی سەیركراوە، خەمۆكیش كەوا بەشێكە لە نەخۆشیە دەرونیەكان، كەوتۆتە بازنەی ئەم تۆمەتە ناڕەوایانەوە، ئەگەرچی شكسپیرلەمێژە گوتوویەتی (مرۆڤ تا ژیربێت، كەمتردڵخۆش دەبێت)بەڵام دیارە ئەم ووتەیەش وەك پێویست لەگوێچكەی غەمباران نەزرەنگاوەتەوەو بێهودە هەوڵی شاردنەوەی باری خەمۆكی خۆیان داوە! كەواتە، ئەگەرخەمۆكی لاوازی كەسایەتی، شەرم ونەنگی نەبێت، ئەی چییە؟
خەمۆكی بریتیە لە نەخۆشیەكی دەرونی. مرۆڤ بەشێوەیەكی سەرەكی لەدووبەش پێكدێت، جەستە ودەرون، هەروەك چۆن جەستە نەخۆش دەكەوێت (گرانەتا، ئەنفلەوەنزا، شەكرە، فشاری خوێن، شێرپەنجە……) بەهەمان شێوەش دەروون نەخۆش دەكەوێت هەروەك چۆن ناتوانین بەیەك دوو حاڵەتی بەرز بوونەوەی فشاری خوێن، شەكرە، كۆكین بڵێین نەخۆشی ئەگەر گەڕایەوە دۆخی ئاسایی، بەهەمان شێوەش ناتوانین بە حاڵەتێكی راگوزەری خەمۆكی بڵێین نەخۆشی ئەگەر گەڕایەوە دۆخی جاران!
هەربۆیەش بەرز بوونەوەی رێژەی شەكر بەبەردەوامی مانای نەخۆشیەو پێویستی بە چارەسەرییە خەمۆكی بەردەوامیش بارێكی نەخۆشیەو پێویستی بە چارەسەرییە،ئەگەر هەر یەكەیان چارەسەر نەكرا، ئەوا گرفتی زیاتر بۆ خاوەنەكەی دروست دەكات .
*خەمۆكی و نەخۆشییە دەرونییەكان
لایەنی دەروونی و جەستەیی مرۆڤ وەك دوو بازنەی تێكهەڵكێشی یەكتر وان و لە حاڵەتی ئاسایی و نەخۆشی كار دەكەنە سەر یەكتر، بۆیە دەتوانین بڵێین هیچ نەخۆشیەكی جەستەییش بێبەش نییە لە كاریگەری دەروونی.
خەمۆكیش وەك گرفتێكی باوی دەروونی، هاوڕێی نەخۆشییە جەستەییەكانە، بەڵام بە داخەوە، زۆرجاران دەستنیشان ناكرێ‌ و چارەسەر ناكرێ‌، ئەگەر رێژەی گرفتی خەمۆكی لە كۆمەڵگە بە 2—4% مەزندە بكرێ‌، ئەوا ئەم رێژەیە بۆ 5 — 10 بەرز دەبێتەوە، لەو كەسانەی سەردانی بنكە تەندروستیەكان دەكەن و دەگاتە 14% لەو كەسانەی نەخۆشیەكی جەستەیی دەست نیشانكراویان هەیە، زۆر لە توێژینەوەكان باس لەوە دەكەن كەوا چاكبوونەوەی هەر نەخۆشیەكی جەستەیی مەترسیدار خێراترە، گەر لە هەمان كاتتدا لایەنە دەرونیەكەی چارەسەر كرا، ئەم دەستەواژەیەش شتێكی لۆژیك و پڕ مانایە، چونكە زۆربەی نەخۆشیە جەستەییە مەترسیدارەكان دەبنە هۆی خەمۆكی توند، هەروەها توێژینەوەی تر باس لەوە دەكەن كەوا گرفتی دەروونی كاریگەری تەواوی لە سەر كۆئەندامی بەرگری لەش هەیە، وای لێدەكات ئاستی بەرگریكاری كەم بێتەوە بۆ شەڕكردن لەگەڵ نەخۆشییەكان.
ئەوانەی سەرەوە هەموو مانای ئەوە دەگەیەنن كەوا چارەسەری لایەنی دەروونی مرۆڤ هاوتا لەگەڵ چارەسەری جەستەیی رێژەی چاكبوونەوە خێراتر دەكات،
*هۆكارەكانی تووش بوون بە نەخۆشی خەمۆكی
وەك هەرنەخۆشیەكی تری دەروونی، یەك هۆكار بەتەنها نابێتە هۆی نەخۆشی دەروونی، بەڵكو تێك هەڵكێشەیەكە لە هۆكارە بایلۆژی و سایكۆلۆژی(كەسی) و كۆمەڵایەتیەكان، ئەم بیردۆزەش باس لەوە دەكات پێی دەڵێن بیردۆزی بایۆسایكۆسوشیەل.BIO-PSYCHO-SOCIAL
بۆیە ناكرێ‌ بەتەنها هۆكاری بۆ ماوەیی تۆمەتبار بكەین، چونكە زۆر كەس ئامادەیی بۆماوەییان هەیەو تووشی خەمۆكیش نابن! هەروەها ناكرێ‌ تەنها لایەنی كەسایەتی بەتەنها بكرێتە پێوەر، وەك پەروەردەی هەڵە، خێزانی شپرزە، بەهەمان شێوەش ناكرێ‌ لایەنی كۆمەڵایەتی وەك گرنتی ئابووری، سیاسی، ئاینی، بكرێتە هۆكار. زۆر كەسیش بە هەڵە ئەم دەستەواژەیە دووبارە دەكەنەوە، كەوا خەمۆكی دەرەنجامی نەگەیشتنە بە حەزوو ئاواتەكانن، لە كاتێكدا هیچ كەسێك نییە لە جیهاندا هەموو حەزوو ئاواتەكانی هاتبێتە دی!
كەواتە كاتێك باسی یەكێك دەكەین تووشی خەمۆكی بووە، ئەوا هۆكارە بایلۆژی و كەسایەتی و كۆمەڵایەتیەكان لەبەر چاو دەگرین، مەرجیش نییە هەرسێ‌ هۆكار لە ئێستادا لە ئارادابن، هەروەها مەرجیش نییە هۆكارێك هەبێت، بۆ نموونە” بۆماوەیی یان پەروەردەی خراپ ” ببنە یەك تاكە هۆكار بۆ خەمۆكی، بەڵكو دەبێت هەلو مەرجی گونجاو هەبێت ئینجا نەخۆشیەكە سەر هەڵدەدات ئەم هۆكارانەی لە سەرەوەش باسكران دەبنە سێ‌ قۆناغ یان سێ‌ هۆكاری تر بەم شێوەیەی خوارەوە:-
1- هۆكارە ئامادەگیەكان predisposing factors ئەمانەش بریتین لەو هۆكارانەی وەك ئامادەیی بۆ نەخۆشی لە كەسەكەدا هەن، وەك هۆكاری بۆ ماوەیی، تووش بوونی دایك بە نەخۆشی سورێژە، گرانەتا، خواردنی دەرمان لە كاتی سكپڕیدا، پەروەردەی نادروست، گرفتی كەسایەتی….هتد، بەڵام ئەمانە نابنە هۆی تووش بوون بە نەخۆشی ئەگەر هۆكاری تری بە دواوە نەیەن.
2- هۆكارەكانی سەرهەڵدان precipitating factors بریتین لەو هۆكارانەی كە بەر لە نەخۆشیەكە بە ماوەیەكی كورت سەر هەڵدەدەن، وەك گرفتی ئابوری، خێزانی، نەخۆشی، كۆمەڵایەتی..هتد، كەوا دەكەن خەمۆكی دروست ببێت، بەڵام بەبێ‌ بوونی فاكتەرەكانی یەكەم ئەمانە روو نادەن.
3- هۆكارەكانی بەردەوام بوون (مانەوەی خەمۆكی perpetuating factors )
ئەمانەش ئەو هۆكارانەن، كەوا دەبنە هۆی بەردەوام بوونی خەمۆكی، ئەمانەش وەك نەخۆشی جەستەیی، گرفتی كۆمەڵایەتی، فشاری ژیان…هتد.
ئەم هۆكارانەی سەرەوەش راڤەی ئەوە دەكەن، لەبەرچی كاتێك دوو كەس یان زیاتر تووشی گرفتێك دەبن و یەكێكیان بە هۆیەوە تووشی خەمۆكی دەبێت، بەڵام ئەوانی تر بەرگەی خەمۆكیەكە دەگرن!
لە لایەكی ترەوە هەندێك لە لێكۆڵینەوەكان ئەوەیان دەرخستووە، ئەو كەسانەی متمانەیان بە خۆیان كەمە، ئەوانەی بەردەوام، ژیان و دوارۆژیان بە رەشی دەبینن، یان ئەوانەی زۆر خۆیان بەكەم دێتە بەرچاو، ئەوانەی فشاری زۆر دەخەنە سەر خۆیان.
تیۆری فێركردنی كۆمەڵایەتی social learning
ئەو كەسانەی دەزانن چۆن مامەڵە لەگەڵ ناخۆشی و فشارەكانی ژیان بكەن، چ لە ناو خێزان، قوتابخانە، شوێنی كار…هتد، ئەوە لەسەرەتادا لە ماڵەوە ئەم ستراتیژیە فێربوونە، بە پێچەوانەوەش ئەوانەی ناتوانن مامەڵەی دروست بكەن بەهەمان شێوە شارەزای ستراتیژی دروست نین، ئەمەش راڤەی ئەوە دەكات بۆچی خەمۆكی لە هەندێك خێزان نەوە دوای نەوە دەگوازرێتەوە ! ئەگەر منداڵ لە خێزانێك پەروەردەبوو پڕ بوو لە رەشبینی و هیچ هاندانی تێدا نەبوو، ئەوا ئەم منداڵە زیاتر ئەگەری تووش بوون بە خەمۆكی هەیە.
دیاریكردنی خەمۆكی
دیارە هەروەك لەسەرەتادا باس كرا مەرج نییە هەموو دڵتەنگیەك بێتە هۆی نەخۆشی خەمۆكی بەڵكو هەندێك خاسیەت هەن كەوا بڕیار دەدەن ئایا تۆ خەمۆكی ئاساییت هەیە، یان نەخۆشی خەمۆكی، بێگومان خەمۆكی وەك نەخۆشی دابەش دەكرێ‌ بۆ سێ‌ جۆر: سووك، مامناوەند، توند، چەندین جۆریش هەیە وەك خەمۆكی گەورە، دیسامیا، خەمۆكی وەرزی..هتد.
ئەمانەش پزیشكی پسپۆڕی دەروونی بڕیار لەسەر دەدات، بەڵام ئەوەی لەسەر تۆ پێویستە كاتێك هەندێك نیشانەت هەست پێكرد، ئەوا سەردانی پزیشكی دەروونی بكەیت، چونكە پاراستن باشترە لە چارەسەری، چارەسەریش لە قۆناغی سەرەتایی ئاسانترە لە چارەسەری لە دوا قۆناغ.
لە گرنگترین نیشانەكان
1- هەستكردن بە دڵتەنگی زۆربەی كاتەكانی رۆژ.
2- هەستكردن بەوەی وەك جاران تام و چێژ لە ژیان، یان شتە خۆشەكانی ژیان ناكات.
3- بێ‌ بڕشتی و بێ‌ هێزی و زوو هەستكردن بە ماندووبوون.
4- تێكچونی خەو، زیاد یان كەم نووستن.
5- تێكچونی ئارەزووی خواردن زیاد یان كەم.
6- هەستكردن بە گوناه یان رەفتارێك لە رابردوو ئەنجامت داوە.
7- كەم بوونەوەی تەركیز.
8- حەزكردن بە تەنیا دانیشتن و گریان.
9- نیشانە جەستەییەكانی وەك سەر ئێشە، پشت ئێشە، قەبزی.
10- كەم بوون یان زیاد بوونی ئارەزووی سێكسی.
11- حەزی مردن، یان بیر كردنەوە لە خۆكوشتن.
سێ‌ نیشانەكەی یەكەم پێیان دەوترێت نیشانە گەورەكان و مەرج نییە هەموو نیشانەكان هەبن بۆ دەست نیشانكردن، بەڵام گرنگە هەندێك لەم نیشانانە بۆ ماوەی دوو هەفتە یان زیاتر بەردەوام بن.
چارەسەری
خەمۆكی گرفتێكە كەوا جگە لە دەرمان پێویستی بە چارەسەری دەروونی psychotherapy هەیە.بەتایبەتی لە باری سوك كەوا تەنها چارەسەری دەروونی بەسە، بەڵام رەنگە لە باری خەمۆكی مام ناوەند دەرمان بدرێت و لە باری خەمۆكی توند دەرمان دەبێتە شتێكی پێویست.
چارەسەری دەروونی
پێدانی رێنمایی، لە رێگای كەمكردنەوەی ئازاری دڵتەنگی،كەمكردنەوەی ئەو هەستە بێئومێدیەی هەیەتی . جگە لەوەی چارەسەری بەپەیبردن، بیركردنەوەی ڕەش بینی لادەبات، وێنەی بەرامبەرخۆی دەگرێت وەك لابردنی هەستكردن بەكەمی و هەست بە گوناه كردن هەروەها یارمەتی كەسەكە دەدات بزانێت چ شتێك لە ژیان گرنگە و چۆن ئامانجی پۆزەتیڤانە لە ژیان دروست بكات، چارەسەری لە رێگای چارەسەركردنی گرفت یارمەتی كەسەكە دەدات، كەوا ئەو لایەنانەی ژیانی بناسێتەوە، كە فشاری زۆر دروست
دەكەن و هەوڵی چارەسەركردنیان بدات.
چارەسەری بە دەرمان
یارمەتی كەسەكە دەدات، بەسەر گرفتە جەستەییەكانی خەمۆكی زاڵبێت وەك” خەو، خواردن، جولەكردن، ژان، بەڵام بەبێ‌ رێنمایی یان چارەسەری دەروونی ناتوانێت 100% هەموو كێشەكان لابەرێت.


سه رجاوه / فيس بووك