.
1- بەڕێوەبەری یانە Hemn Zanko لە کوردستان بە ئمێڵی ( hemn_kurdzhin@yahoo.com ) .. ژمارەی مۆبایل ( 07736993749 )
2- بهڕێوهبهری گشتی ( ReKaN ) له ئهوروپا به ئیمێڵی ( Rekan_uk@hotmail.com ) ، ژماره تهلهفوونی( 00447724242223) .
پهڕهكان: 1
خواناسی گەورەو شێخی تەسەوÙÛŒ ئیسلامیی Ùˆ Ù¾Ú• نوری زانستی شەریعەت Ùˆ تەریقەت ناوی راستەقینەی ئەو زاتە گەورەیە Ø´ÛŽØ® موØیی دین كوڕی Ø´ÛŽØ® موسای جەنگی دۆست كوڕی Ø´ÛŽØ® عەبدوڵای موسا جان كوڕی Ø´ÛŽØ® عەبدوڵا Ù…Û•Øزی كوڕی Ø´ÛŽØ® Ù…Øمد Øەسەن موسەننای كوڕی ئیمامی Øوسەینی كوڕی ئیمامی عەلی كوڕی ئەبی تالیب خوایان لێرازی بێت.
خاوەنی تەریقەتی پیرۆزی قادرییەو نمونەی شێخی كامڵ Ùˆ مامۆستای شەرعەتی زاھیرو باتن Û•. Ø´ÛŽØ® عەبدوڵا Ù…Û•Øزی باوكی Ù„Û• شاری مەدینەی منەوەرە Ù„Û• دایك بووەو ھەر Ù„Û•ÙˆÛŽØ´ گەورە بووەو پیاوێكی زاناو Ù„Û• خواترس Ùˆ ئەھلی زوھدو وەرع بووە، Ø´ÛŽØ® عەبدوڵا Ù„Û• ناو ئالوبەتی پێغەمبەر درودی خوای لێبێت گەورە بووە، كاتێك بەتەواوەتی Ù„Û• ھەموو روییەكەوە كامڵ بوو بەھۆی ئەو تەقواو زانست زانیارییە زۆرەی ÙƒÛ• Ú¾Û•ÛŒ بووە ژمارەیەكی زۆر Ù„Û• خەڵكی مەدیینە Ù„Û• دەوری كۆبوونەتەوە، Ù„Û• سەردەمی خەلیÙÛ•ÛŒ عەباسی جەعÙەری مەنسوردا، ئەھلی Ùیتنەی ئەو سەردەمە لەلای خەلیÙÛ• درۆی بەدەمەدەكەن Ùˆ خەلیÙÛ•Ø´ Ù„Û• ساڵی ١٤٤ ھیجریدا بە خۆیی Ùˆ ماڵ Ùˆ منداڵیەوە بانگییان دەكات بۆ شاری بەغداد ØŒ Ù„Û•ÙˆÛŽØ´ ھەموویان زیندانی دەكات Ùˆ ئەشكەنجەو ئازارێكی زۆریان دەدات Ù„Û• ئاكامی ئەو ئازارو ئەشكەنجەیە Ø´ÛŽØ® عەبدوڵا Ùˆ ھەندێك Ù„Û• ئەندامانی خانەوادەكەی گیان Ù„Û• دەست دەدەن Ùˆ Ù„Û• ناوچەیەی یوسوÙیەی خواروی شاری بەغدا بە خاك دەسپێردرێن ØŒ ئێستاش مەزارگەی ئەو پیاوە Ù„Û• خواترسە خەڵكی سەردانی دەكەن ÙƒÛ• بە مەزارگەی Ø´ÛŽØ® عەبدوڵا Ù…Û•Øز ناسراوە.
پاش مردنی Ø´ÛŽØ® عەبدڵا Ù…Û•Øزی باوكی Ø´ÛŽØ® عەبدولقادری گەیلانی
لەپاش خۆی ھەندێك لەنەوەكانی Ù„Û• شاری بەغدا دەمێننەوە تا سەردەمی خەلیÙÛ• مەئمون ÙƒÛ• یەكێك بووە Ù„Û• خەلیÙەكانی عەباسی، ھەندێكی دیكەشیان ÙƒÛ†Ú† دەكەن بۆ Øجازو یەمەن Ùˆ Ù„Û•ÙˆÛŒ چەند ئیماراتێك بەناوی خۆیانەوە ئاوەدان دەكەنەوە ÙˆÛ•Ùƒ ئیمارەتی سەلمانییەكان Ùˆ ئیدریسییەكان ÙƒÛ• ھەتا ئێستاش ھەرماون، بەلام ھەندێكی دیكەیان روودەكەن وڵاتی Ùارس Ùˆ ناوچەی گەیلان Ùˆ ناوچەیەك بۆ خۆیان بەناوی (جونەكان ) ÙƒÛ• Ù„Û• Ù†Û•ÙˆÛ•ÛŒ موسای كوری Ø´ÛŽØ® عەبدوڵای Ù…Û•Øزبوون ئەو ناوچەیە ئاوەدان دەكەنەوەو دەست دەكەن بە خزمەت كردنی ئاینی پیرۆزی ئیسلام .
بنەماڵەی عەلەوێكانی ناوچەی گەیلانی
Ø´ÛŽØ® عەبدول قادری گەیلانی Ù€ لەناو بنەماڵەی عەلەوێكاندا ÙƒÛ• Ù„Û• Ù†Û•ÙˆÛ•ÛŒ Ø´ÛŽØ® موسا جانی كوڕی سید عەبدوڵا Ù…Û•Øزن Ù„Û• ناو ئەو بنەماڵە ئاین پەروەرو ئەھلی عیلم Ùˆ Ù„Û• خوا ترسانەدا Ù„Û• ساڵی ٤٧٠ی ھیجری بەرامبەر بە ١٠٧٧ زایین Ù„Û• شارۆچكەی گەیلان Ù„Û• دایك بووە، باوكی Ø´ÛŽØ® عەبدول قادر واتە Ø´ÛŽØ® موسای جەنگی دۆست لەبەر زۆری تەزكییەو موجاھەدەی Ù†Û•Ùس بە جەنگی دۆست واتە دۆستی جەنگی Ù†Û•Ùس نازناوی دەركردووە. Ø´ÛŽØ® عەبدولقادر ھەر بە منداڵی زۆر Øەزی بەخوێندن Ùˆ وەرگرتنی عیلم Ùˆ زانست كردووە بەتایبەتی عیلمی باتن ،لە سەردەستی ھەندێك Ù„Û• ئەندامانی خێزانەكەی ھەندێك علومی شەریعەتی خوێندووە، بەڵام ئارەزووی بۆ زانست Ùˆ زانیاری ھەتا گەورە دەبوو زیاتر ئەو Øەزەشی Ù„Û•Ú¯Û•Úµ خۆیدا گەورەدەبوو ØŒ بۆیە بڕیاری دا زیاتر بەدوای زانست دا بگەرێت ØŒ Ù„Û•Ùˆ كاتەدا Ù„Û• شاری بەغدا باشتری نەدۆزییەوە بۆ ئەوەی تینوێتی خۆی بشكێنێت ØŒ شاری بەغدا Ù„Û•Ùˆ سەردەمەدا ژمارەیەكی زۆر Ù„Û• زاناو پەیمانگای باشی تێدا بوو بۆ خوێندن Ùˆ Ù„Û• زۆر لاوە رویان تێكردووە ØŒ وێرای ئەو نارەØەتی Ùˆ ئازارەی ئەو كاتە Ù„Û• سەÙەر دا ھەبووە Ø´ÛŽØ® عەبدولقادر بڕیاری داوە بچێت بۆ شاری بەغدا.
Ø´ÛŽØ® عبدالقادری گەیلانی Ù„Û• (جیل)ÛŒ عێراق لەدایكبوە Ù†Û•Ùƒ (گەیلان)ÛŒ ئێران!دواتر قسەم Ù„Û•Ú¯Û•Úµ نووسەر كردەوە Ùˆ Ú¯Ùتۆگۆمان لەسەر ئەم باس Ùˆ خواسەكرد Ùˆ ئێستاشی لەگەڵدابێت هەندێ‌ پرسیار Ùˆ گومان دەربارەی ئەم توێژینەوەی دكتۆر لەلام گەڵاڵە بوینە، جا بۆیە ئەم توێژینەوەش شایەنی Ù‡Û•ÚµÛ• Ùˆ پێكانیشە، نابێت بە رەهایی بە راستی دابنێین لەهەمان كاتیش بەرەهایی رەددی بكەینەوە، بۆ ئەوەی كورد زوبانان Ù„Û•Ù… توێژینەوە تازەیە ئاگەداربن هەستام پوختەی توێژینەوە Ùˆ Ùكرەكەی دكتۆرم بەكوردی دارشت،بەهیوای سوودبینین. دەیان Ù„Û• ژێدەر Ùˆ سەرچاوە مێژوویی Ùˆ جوگراÙیەكان نسبەتی شێخی گەیلانی، بەم شێوەیە ئەدەن (عبدالقادر الجیلی)ØŒ (جیل)یش :گوندێكی مێژووییە Ùˆ سەر بە شاری (مەدائینە) 40 Ú†Ù„ كیلۆمەترێك Ù„Û• شاری بەغدادی پایتەختی عێراق دوور ئەبێت.
كۆچكردنی شێخ عەبدول قادر بۆ شاری بەغدا
Ø´ÛŽØ® Ù„Û• ساڵی ١٠٩٥ی زایین دا Ù„Û• سەر دەمی خەلیÙÛ• مستەزھیر بیلا دا دەگاتە شاری بەغدا، پاش ئەوەی Ù„Û•ÙˆÛŒ ÙŽ جێگیر دەبێت Ù„Û• قوتابخانەی ئاینیی Ø´ÛŽØ® ئەبو سەعیدی مەخزومی ÙƒÛ• دەكەوتە گەرەكی باب لئەوزجەوە Ù„Û• ناوچەی رەێاÙÛ• ÙƒÛ• ئێستا بە باب Ùˆ لشێخ ناسراوە دەست دەكات بە خوێندن . ئەو سەردەمەی بەغدا بە سەردەمی گەندەڵی ئیداری Ùˆ پشێوی دەوڵەتی عەباسی ناسراو بووە، بەڵام ھیچ كام Ù„Û•Ùˆ باردۆخە نەیان توانیوە ÙƒÛ†Úµ بە Ú¾Û•ÙˆÚµ Ùˆ كۆششی ئەو زاتە گەورەیە بدەن Ùˆ Ù„Û• سەر خوێندن Ùˆ تەقواو خوا پەرستی خۆی بەردەم بووە ØŒ ئەو سەردەمەی ÙƒÛ• Ø´ÛŽØ® Ù„Û• بەغداد خوێندویەتی لەبەر ئەوەی دەسەڵات Ùˆ دەوڵەت بە Ø´Û•Ú• Ùˆ Ø´Û†Ú•Ùˆ ÙƒÛŽØ´Û•ÛŒ خۆیانەوە سەرقاڵ بوون ØŒ دەسەڵاتیان لاواز بووەو بەھۆی ئەوەوە Ù„Û• زۆر بەی ناوچەكاندا رێگرو چەتەو پیاوكوژو دزو جەردەیەكی زۆر Ù„Û•Ùˆ ولاتەدا بڵاو بوبونەوە بە تایبەتی Ù„Û• بەغداو دەورو بەربەیدا. گەرانی Ø´ÛŽØ® عەبدول قادر بە دوای زانست Ùˆ زانیاریدا Ù„Û• شاری بەغدا لەنێوان ئەو ماڵ وێرانی Ùˆ سەرگەردانییەدا ئەو پیاوە Ù„Û• خواترسە سەرقاڵی گەڕان بووە بە دوای عیلم دا Ùˆ Ù„Û• سەردەستی چەند شێخێكی Øەنبەلی ÙˆÛ•Ùƒ Ø´ÛŽØ® ئەبی سەعیدی مەخزومی دەستی بە خوێندنەكردوە ØŒ Ù„Û• Øەلكردنی ÙƒÛŽØ´Û•ÛŒ شەرعی Ùˆ ئوسوڵ Ùˆ مەزھەبەكاندا زانستێكی Ùراوانی ھەبووە Ùˆ ئەدەبی خوێندوەو Ù„Û• چەند موØەدیسێكی گەورەی ئەو سەردەمەش عیلمی Øەدیسی وەرگرتوە. Ø´ÛŽØ® عەبدول قادری گەیلانی ٣٠ساڵی تەمەنی خۆی Ù„Û• Ùێربونی علم Ùˆ گەڕان بە دوای زانستەكاندا بەسەر بردووە زانایی Ùˆ شارەزایی Ùˆ تەقوای ئەو دەنگ دەداتەوە Ùˆ خەڵكێی زۆریش رۆژانە روودەكەنەلای بۆ ØÛ•Ù„ كردنی مەسەلەی شەرعی Ùˆ ئامۆژگاری وەرگرتن.
دانیشتنی شێخ عەبدلقادر بۆ ئامۆژگاری كردنی خەڵكی
كاتێك Ø´ÛŽØ® عەبدول قادر لەلایەن مامۆستا كەیەوە بە تەواوەتی پەروەدەكراو تواناكانی بۆ دەركەوت رێگەی دا Ú¾Û•Ùتەی سێ رۆژ ماوەك دیاری بكات بۆ وەعزو ئامۆژگاریكردنی خەڵكی مەبەست Ù„Û•Ùˆ خەڵكانەیە ÙƒÛ• Ù„Û•Ùˆ ساتەوەخەتەدا پێویستییەكی زۆریان بە كەسێك ھەبوو رێنمونی Ùˆ ھاندانیان بدات بۆ گەڕانەوە بۆ سەر رێگەی راستی Ùˆ خوداناسی، ئەو كاتەش Ù„Û• ساڵی ٥١٢ ھیجریدا بووە ÙƒÛ• موستەرشیدی كوڕی موستەزھیر خەلاÙەتی عەباسی بردووە بەڕێوە، بەھۆی ئەو باردۆخەی ÙƒÛ• ھەبووە Ù„Û• زۆر بوونی خراپەو خراپەكاری چەند كەسێك وەكو بانگ خواز دەركەوتون Ù„Û• شاری بەغدا، یەكێك Ù„Û•Ùˆ بانگ خوازانەش Ø´ÛŽØ® عەبدولقادر بووە ØŒ Ø´ÛŽØ® بەھۆی تەقواو راستی خۆیەوە قسەكانی كاری تەواویان دەكردە سەر دڵی خەڵكیی Ùˆ خەڵكێكی زۆر Ù„Û• ھەژاو دەوڵە مەندو وەزیرو گوزیری ئەو كاتە Ù„Û• دەرسەكانیدا ئامادە بوون ØŒ ÙˆÛ•Ùƒ Ù„Û• سەرچاوەكانی مێژوودا ھاتووە، Ù„Û•Ùˆ سەردەمەدا بە Ú¾Û†ÛŒ وەعزو ئرشادی ئەوەوە زیاتر Ù„Û• ١٠٠ھەزار كەس تۆبەیان كردووەو Ù„Û• خراپەكاری گەڕاونەتەوە Ùˆ زیاتر Ù„Û• Ù£ ھەزار جولەكەی ئەو كاتەش Ù„Û• سەر دەستی شێخدا تۆبەیان كردووە Ùˆ موسوڵمان بوون .
كەسایەتی
Ø´ÛŽØ® عەبدولقادری گەیلانی خاوەنی ھەیبەت Ùˆ كەیسایەتییەكی زۆر بەھێز بووە Ù„Û• لای خواو خەڵكیش زۆر بەرێزو خۆشەویست بووە ØŒ قسەكانی ھێندە كاری Ù„Û• دڵو دەروونی گوێرەكانی كردوە، دەڵین جارێكیان Ø´ÛŽØ® Ù„Û• كاتی وتاردانا دەبێت لایەكی عەمامەكەی Ø´Û†Ú• بۆتەوە خەڵكەكەش ÙˆÛ•Ùƒ لاسایی كردنەوەیەك بێئەوەی ھەست بە خۆیان بكەن لایەكی عەمامەكانی خۆیان شۆركردۆتەوە، ھەتا ئەمڕۆش Ú¯Û•Ù„ÛŽÙƒ Ù„Û• كەراماتەكانی Ø´ÛŽØ® Ù„Û• سەر زمانی خەڵكی ماونەتەوە جۆرێك Ù„Û• نەمری Ù„Û• كەسایەتی ئەو زاتە گەورەو Ù„Û• خواترسەدا ھەبووە Ùˆ كەسێكی زۆر Ø±Û†Ø Ø³ÙˆÙƒ Ùˆ خۆبەزل نەزان بووەو رێزی ھەموو كەسێكی بەبێجیاوازی گرتووە، ÙƒÛ• سایەتی ئەو Ù„Û• سەردەمی خۆیدا Ù„Û• رۆژ ھەڵات Ùˆ رۆژ ئاوادا ناوبانگی دەكردووە .
ژیانی شێخ عەبدولقادری گەیلانی پاش مردنی مامۆستاكەی
بەرلەوەی Ø´ÛŽØ® ئەبی سەعیدی مەخزومی ÙƒÛ†Ú†ÛŒ دوایی بكات، قوتابخانەكەی Ùˆ ئیجازەی مەلایەتی Ùˆ تەریقەت Ùˆ ئریشاد دەدات بە Ø´ÛŽØ® عەبدولقادر بۆ ئەوەی Ù„Û• پاش خۆی بیان بات بەڕێوە ØŒ پاش ئەوەی Ø´ÛŽØ® ئەبی سەعد ÙƒÛ†Ú†ÛŒ دوایی، دەكات كارو باری قوتابخانەی بابو لئەزج بەتواوەتی ھەموو دەكەوێتە ئەستۆی ئەو ØŒ Ù„Û• ھەموو لایەكی دیناوە شاگردو مردێكی زۆر رووی تێدەكەن لەبەر بچوكی قوتابخانەكەو زۆری ئەو كەسانەی روودەكەنە ئەوێ بەھەموو لایەك بە ھەژارو دەولەمەندەوە دەست دەكەن بە Ùراونكردنی قوتابخانەی بابە لئەزج ØŒ ئەو گەورەكردن Ùˆ Ùراوان بوونەش Ù„Û• ساڵی ٥٢٨ ھیجری بەرامبەر بە ١١٣٣ میلاددا بووە Ùˆ Ù„Û•Ùˆ كاتەوە ھەتا ئێستاش بەناوی شێخەوە ناوی دەركردووە بە بابولشێخ . Ø´ÛŽØ® عەبدولقادی گەیلانی Ù„Û• ژیانی خۆیدا زانایەكی زۆر روشنبیر بووە وانەی ١٣ علمی شەریعەو زمانی Ù„Û• قوتابخانەكەی خۆیدا ووتۆتەوە بە قوتابیەكانی ÙˆÛ•Ùƒ دەلێن بە چەند جۆرێك قورانی پیرۆزیشی خوێندۆتەوە Ùˆ بەگوێرەی مەزھەبی ئیمامی شاÙعی Ùˆ ئمامی ئەØمەدی كوڕی Øەنبەلیش Ùتواكانی خۆیداوە.
كتێبەكانی شێخ عەبدولقادری گەیلانی
Ø´ÛŽØ® ھەربە وانە وتونەوەو خواپەرستی Ùˆ ئامۆژگاریكردنی خەڵكەوە نەوەستاوەو Ù„Û• ژیانی Ù¾Ú• مانای خۆیدا چەند كتێبێكی گەورەو بە سوودی نوسیووەو ئەو كتێبانە لەبەر بایەخ یان ھەتاكو ئەمرۆش ماوەنەتەوە. ھەندێك Ù„Û•Ùˆ كتێبانەش ئەمانەن الغونیە ØŒÙØªÙˆØ Ø§Ù„ØºÛŒØ¨ ØŒ الÙØªØ Ø§Ù„Ø±Ø¨Ø§Ù†ÛŒØŒ سرالاسرار، دلائل القادریە، الØدیقە المێگÙویە، الØجە البیچا‌و، الرسلە الغوپیە، عومدە الێالØین، بە زمانی توركی ØŒ الÙیوچات الربانیە، بشائر الخیرات ØŒ ورود شیخ عبدالقادر، Øزب الابتھال ØŒ كیمیا‌و السعادە، جلا‌و الخاگر، تنبیە الغبی ØŒ مختێر ÙÛŒ علم الدین، مجموعە Ø®Ùگـَب ØŒ تە Ùسیرێكی قوران بە خە تی خوی ØŒ تØÙÛ• المتقین وسبیل العارÙین، الكبریت الاØمر ÙÛŒ الێلاە علی النبی (ÛŽ) ØŒ مراتب الوجود، مواقیت الØكم، الگقوس الاھوتیە
كۆچی دوایی شێخ عەبدولقادری گەیلانی
شێخ عەبدولقادری گەیلانی ھەتا ئەو ڕۆژەی كۆچی دوای كرد لە ھەوڵدان و بانگھێشكردنی خەڵكی بۆ رێگەی ھەق و راستی كۆڵی نەداوەو تادوا ھەناسەشی خزمەتی خەڵكو ئاینی خودای كردووە شێخ عەبدل لقادری گەیلانی لە تەمەنی ٩٠ساڵیداو لە شەوی شەممەی رێكەوتی ١٠رەبیعی دووەمی ساڵی ٥٦١ ھیجردا كۆچی دوایی كردو بەجیھانی جاویدانی و پڕ لە نوری خوا شاد بووە. شێخ پاش چەند رۆژێك كە بە نەخۆشی لە سەر جێگە ماوەتەوە بەدەم زیكركردنەوە گیانی دەرچووە، دەڵێن لەو رۆژانەدا یەكێك لە كوڕەكانی لێی پرسیوە كە كوێ ی ئازاری ھەیە، ئەویش لە وەڵامدا وتوویەتی ھەموو گیانی دەئێشێت بێجگە لە دڵی چونكە دڵی لەگەڵ خوا دا راست بووە ، دواھەمین وشەش كە لە زاری ئەو خوداناسە گەورەیە ھاتۆتە دەرەوە وشەی پیرۆزی اللە بووە ، شێخ پاش ئەوەی كۆچی دوایكردوە ھەر ئەو شەوە كوڕەكانی و ئەوانەی ئامادەبوون لە گۆشەیەكی قوتابخانەكەی خۆیدا ناشتویانەو نەیان ھێشتوە كەس بزانێت ھەتا بەیانی رۆژ بۆتەوەو دواجار خەڵكی پۆَل یۆل ھاتوون نوێژیان لە سەر گۆرەكەی كردووە.
سەرچاوەكان
زانایانی سەردەمی ئیسلام
ماڵپەڕی قادرزادە, شێخ عەبدولقادری گەیلانی.
لكتاب جغراÙیە الباز اڵاشهب – للمۆرخ جمال الكیلانی
لهسهر هێڵ نییه
پهڕهكان: 1