.
1- بەڕێوەبەری یانە Hemn Zanko لە کوردستان بە ئمێڵی ( hemn_kurdzhin@yahoo.com ) .. ژمارەی مۆبایل ( 07736993749 )
2- بهڕێوهبهری گشتی ( ReKaN ) له ئهوروپا به ئیمێڵی ( Rekan_uk@hotmail.com ) ، ژماره تهلهفوونی( 00447724242223) .
پهڕهكان: 1
پێشەكی....
پەیدابوونی ئایینەكان بە هەموو جۆرەكانیەوە Ù„Û•Ú¯Û•Úµ هاتنەكایەوەی مرۆڤایەتی هەبووە , ئاین رەگەزێكە بۆ پێداویستیە روØیەكانی مرۆڤەكان Ù„Û• مێژووی هەموو میللەتانی ÙƒÛ†Ù† Ùˆ نوێدا بە دیار كەوتووە .ئەم Øەقیقتە دیارە بە Ù¾ÛŽ بوونی ئایین Ùˆ خواوەندەكان مرۆڤە كۆنەكان نەژیاون , بەڵكو ژیانیان بە قۆناغی ئایین بوون Ùˆ خواوەندەكان گوزەریان كردووە . ئایین یاریدەدەری مرۆڤایەتی بووە Ùˆ ووزەو توانای بە روØÛŒ بەخشیوە بە دەروونی مرۆڤ بۆیە ئەوەندە موشتاقی ئایین Ùˆ خواوەندەكان بوو ,
باسی یەكەم
(ئــایـیـنــی جــــوولەكە)
ئایینی جوو بە یەكێك Ù„Û• ئایینەكانی مێژووی مرۆڤایەتی دادەنرێت . سێیەمین ئایینیشە دوای مەسیØییەت Ùˆ ئیسلام , ÙƒÛ• بە ئاسمانی ناسراوە , ناسرانیشی Ù„Û•ÙˆÛ•ÙˆÛ• سەرچاوەی گرتووە , ÙƒÛ• پەیامەكە Ù„Û• لایەن پەروەردگارەوە بە Ù‡Û†ÛŒ یەكیك Ù„Û• Ùریشتەكانییەوە , ÙƒÛ•
(جوبرە‌وئیل) بووە نێردراوە بۆ یەكێك Ù„Û• پەیامبەرەكانی , ئەویش (موسای كوری عیمران) (1571_1451 Ù¾.ز) بوو,ناوەرۆكی پەیامەكەش Ù„Û• كتێبكدا كۆكراوەتەوە Ùˆ بۆ ئەو پەیامبەرە نێردراوە , كەناوی (تەورات)Û• . بەمەش بەپیێ گێرانەوە مێژوویەكان Ùˆ باوڕداری پەیامە ئاسمانییەكان . پەروەردگار دوای كتێبی (صØÙ) بـۆ (ئیبراهیمــی كوڕی ئــازەر ) (2166_2060Ù¾.ز) نێردرا , دووەمین پەیامی خۆی گەیاندە سەر زەوی . پەیامی یەكەمی Ù„Û• سەرەتایی سێیەمی Ù¾ÛŽØ´ زایین Ùˆ دوومیشیان Ù„Û• ناوەڕاستی هەزارەی یەكەمی Ù¾ÛŽØ´ زایین گەیشتە پەیامبەران .
(جوو) بە زمانی كوردی و (یهود) بە زمانی عەرەبی لە زاراوەی (یـهوە) عیبری وەرگیراوە بە مانای (خوای گەورە) . مەبەستیش لەم زاراوەیە, كە دواتر ناوی ئایینەكەی لێوەرگیراوە (ئایینی خوای گەورە)یە. ئەمەش بە واتایی ئەوەی كە ئایینی جوو ئایینێك نییە كەسێكی ئاسایی داینابێت , بەڵكو دەستكردی پەروەردگار و پەیامی ڕاستەقینەی خۆیەتی.
كتێبی پیرۆزی جوو بریتییە لە (تەورات):-
(تەورات) كتێبی پیرۆزی ئایینەكە Ù„Û• زاراوەی (تورە) وەرگیراوە , ÙƒÛ• مانای (رێنمایی)ÛŒ بەخشیووە. مەبەستیش Ù„ÛŽÛŒ (رێنمایی خودایە بۆ پەیڕوانی ئایینەكە),تا ببێتە سەرچاوەی سەرەكی Ùˆ ڕەسەنی ئایینەكە Ùˆ پەیڕەوانی . تەورات Ù„Û• (سێ) بەش پێكهاتووە, ÙƒÛ• هەرسێكیان (29) تەوەرن Ùˆ بە (سÙر) واتە (گشت) ناسراوە . بەشی یەكەم Ù„Û• (پێنج) سÙر پێكهاتووە ÙƒÛ• ئەمانەن [ پێكهاتن , دەرچوون , داڵدەدان , ژماردن , جووت بوون ] بەشی دووەمیش Ù„Û• (22) سÙرپێكهاتووە . دوا بەشیش ÙƒÛ• بەشی سێیمە Ù„Û• (12) سÙر پێكهاتووە , سەراپای ئەو بەشانەش بە (العهد القدیم) واتە (سەردەمی ÙƒÛ†Ù†) ناسراون , زمانی تەوراتیش (عیبری) Ùˆ زمانی ئایینی جوو بووە . ئەوەی جێگای باسە خودی دەقەكانی تەورات دوای ÙƒÛ†Ú†ÛŒ دوایی (موسای كوڕی عیمران ) (د.Ø®) لەلایەن خامەكانی جووە ÙˆÛ• بە چەند بەرگێك نوسرایەوە , بۆیە باوەڕیش وایە چەندین دەقی تەورات لەلایەن ئەوانەوە دەستكاری Ùˆ زیاد كرابێت .
ئــــەركـــەكــانی ئایـــیــنــەكـــە :-
ئەم ئایینە لەسەر (5) پایە وەستاوە , كە ئەركێكی گەورەی ئایینی سەیركراوە ئەوانیش بریتییە لە
(1) باوەڕبوون بە خودا: باوەڕداری ئەم ئایینە دەبێت باوەڕی بەیەك خودا هەبێت. خوداش لەم ئایینەدا بە شێوازی جیا جیا هاتووە , لەوانە (ئێل) بە واتای (خەسڵەتی خودا) و (ئوتۆهیم) بە واتای (خودای باڵا) و (بەعل و یەهوا) بەواتای (خوای گەورە) . سەرپای ئەو ناو و زاراوانەش بۆ خودا مانای پابەند بوونی جووەكان و گەڕانەوەیان بووە بۆ لای .
(2) نوێژ : دووەمین ئەركی ئایینەكەیە . ÙƒÛ• لەسەر هەموو باوڕدارێكی ژیری كامل Ùەرز كراوە . ئەركەكەش (سێ) جارە Ù„Û• رۆژێكدا ئەوانیش (بەیانی Ùˆ نیوەڕۆ Ùˆ ئیوارە)یە , ÙƒÛ• هەر یەكێك Ù„Û•Ùˆ (سێ) نوێژەش (چوار) ڕەكات بووە . نوێژی بەیانی لای ئەوان بە (Ø´Û•Øرین) Ùˆ نوێژی نیوەڕۆش بە (منما) Ùˆ نوێژی ئێوارەش (عەربیت) ناوبراوە .
(3) ڕۆژوو : ئەركێكی تری ئایینەكەیە , بەڵام Ù„Û• باوەڕی ئەواندا بە زۆر نەبووە . بەڵكو بە ویست Ùˆ ئاستی باوەڕی باوەڕدارەكە بووە, ئەمە جگە Ù„Û•ÙˆÛ•ÛŒ كاتەكانی دیاری نەكراوە , بەڵكو بە جیاواز سەیری ڕۆژوویان ÙˆÛ•Ùƒ ئەركێكی ئایینی كردوە , لەوانە جووەكان Ù„Û• (10ÛŒ مانگی Øەوتەم مانگی عیبری) Ù„Û• هەموو ساڵیكدا بە ڕۆژوو دەبن Ùˆ ئەو Ú•Û†Ú˜Û•Ø´ بە (عاشوری جووەكان) ناسراوە. ڕۆژیش لای ئەوان وازهێنانە Ù„Û• خواردن Ùˆ خواردنەوە Ù„Û• Ù¾ÛŽØ´ دەركەوتنی خۆر بە كاتژمێرێك تا خۆرئاوابوون.
(4) Øەج :ئەم ئەركەش لەكاتی خۆیدا Ùەرز بووە.بەڵام Ù„Û• ڕۆژگاری ئەمرۆدا Ùەرزنییە , ئەمە Ùˆ Ù„Û• كاتی جێبە جێكردنیدا سەردانی ماڵی خودایە Ù„Û• (ئورشەلیم) Ùˆ قوربانی پێشكەشكردنە بەخوا Ù„Û• كاتی Øەجدا .
(5) ڕۆژی دوایی: باوەڕبوون بە ڕۆژی دوایی ئەركێكی تری ئایینەكەیە ,بەڵام لای بەشێك لە پەیڕەوانی عیبری ئەو ڕۆژە بوونی نییە.
باسی دووەم
(ئایینی مەسیØÛŒ)
ئایینی مەسیØÛŒ ÙˆÛ•Ùƒ یەكێك Ù„Û• گەورەترین ئایینەكانی مێژووی مرۆڤایەتی Ù„Û• لایەن (عیسای كوڕی مەریەم) (1_33ز) ÙˆÛ•Ùƒ پەیامبەری ئایینەكە راگەیەنرا , عیساش ÙƒÛ• خۆی خەڵكی شاری (ناسرە)ÛŒ Ùەلەستین بوو . Ù„Û• ماوەی (33) ساڵی تەمەنیدا جگە Ù„Û• چەند ناوچەیەكی Ùەلەستین هیچ ناوچەیەكی جیهانی نەبینی , بەڵام بە یەكەمین Ùˆ گەورەترین ئایین ناسرا . ÙƒÛ• بە سەرجەم ناوچەكانی Ùˆ جیهاندا بڵاوبۆوە Ùˆ كاری Ù„Û• زۆربەی هەرە زۆری كۆمەلگاكانی جیهان كرد . ئەمە Ùˆ جگە Ù„Û•ÙˆÛ•ÛŒ یەكەمین ئایین بوو پەیامبەرەكەی بە ئاشتی Ùˆ دوور Ù„Û• Ø´Û•Ú• Ùˆ ململانێی Ù‡Û•ÙˆÚµÛŒ بڵاوكرنەوەیدا.خاڵیكی گرنگ وسەرنج راكێش Ù„Û•Ù… ئایینە ئەوە بوو ÙƒÛ• خودی پەیامبەرەكەی بە شێوازێكی ئالۆز Ù„Û• دایك بوو! تەنانەت هەر بەو ئاڵۆزی Ùˆ سەرسامییەوە دنیای بە جێهیشت . ئەو ئالۆزیەش وای كرد زۆر نەخایەنێت ئەو ئایینە بۆ چەند پەیڕەوی جیا جیا دابەش بێت , Ù„Û•Ù… بارەوە دەكرێت گرنگترین ئەو باوەڕ Ùˆ بۆچوونانە بخەینەڕوو :
یەكەم: ÙƒÛ†ÛŒ باوەڕ Ùˆ ڕاكان لەسەر Ù„Û• دایك بوونی (عیسای مەسیØ) (د.Ø®) :_
بەو پێیەی Ù…Û•Ø³ÛŒØ Ø¨Ø§ÙˆÙƒÛŒ نەبووە Ùˆ Ù„Û• ÙƒÚ†ÛŽÙƒ بووە , ÙƒÛ• (مریەم)Û• بۆیە ئەو خودایە. چونكە Ù„Û• مێژوودا كەس Ù„Û• مێینەیەكی ÙƒÚ† نەبووە . ئەوەش یەكەمین جاربووە Ù„Û• مێژوودا خودا خۆی Ù„Û• Ø´ÛŽÙˆÛ•ÛŒ مرۆڤێكدا بخاتەڕوو .
دووەم: سەبارەت بەكۆتایی ژیانی مەسیØیش باوەڕ Ùˆ بۆچوونی جیا جیا هەیە ئەوانیش :
(1) Ù…Ø³ÛŒØ Ø¯ÙˆØ§ÛŒ Ù„Û• خاچدانی Ùˆ ناشتنی Ù„Û• لایەن خوێندكارانییەوە , دوای (سێ) Ú•Û†Ú˜ Ù„Û• ناشتنی جەستەی Ù„Û• شوێنی خۆی نەماوە . بۆیە باوەڕیان وایە بۆ لای خودا خۆی بۆ ئاسمان بەرزكراوەتەوە Ùˆ زیندووە .
(ب) هەندێ بۆچوونی تر پیان وایە Ù…Û•Ø³ÛŒØ Ù„Û• خاچ نەدراوە , بەڵكو ئەوەی Ù„Û• خاچدراوە خوێندكارێكی هاوشێوەی عیسا بووە .
كتێبی پیرۆزی Ù…Û•Ø³ÛŒØ Ø¨Ø±ÛŒØªÛŒÛŒÛ• Ù„Û• (ئینجیل):-
(ئینجیل)یش بە واتای (مزگینی) كتێبی پیرۆزی ئەم ئایینەیە . ئینجیل دوای Ù„Û• خاچدانی Ù…Û•Ø³ÛŒØ Ùˆ بە خاك سپاردنی بە ماوەیەك Ù„Û• لایەن (چوار) Ù„Û• خوێندكارەكانیەوە, ÙƒÛ• (مەتی , مەرقۆس , لۆقا , یۆØەننا) بوون نووسرایەوە . ووشەی ئینجیل Ù„Û• ووشەی (ئیوانجلیۆن)ÛŒ یۆنانی هاتووە. بە واتایی مزگێنی . ئەم ووشەیە Ù„Û• سەردەمی عیسا (د.Ø®) تەنها بۆ مزگێنی دان بە هاتنی پادشا بۆ شارێك بەكاردەهات ,بۆیە ئەو مزگێینیەی عیسا ڕایگەیاند بە ئینجیل ناوبرا , ئینجیلی پیرۆز Ù„Û• (27) نووسراو پێكهاتووە Ùˆ بە ÙƒÛ†ÛŒ هەموویان دەووترێ (پەیمانی نوێ) ,هەر (27) نووسراوەكە بە زمانی یۆنانی نووسراون , چونكە زمانی سەرەكی بووە Ù„Û• ئیمپراتۆریەتی رۆمانی Ù„Û•Ùˆ سەردەمە .
ئەركەكانی ئایینیەكە : ئەمانەن :-
1. باوەڕبوون: واتە باوەڕبوون بە خودا , كە باوكی مرۆڤایەتی و عیسای پەیامبەرە.
2. نوێژ : لای ئەمانیش وەك سەرجەم ئایینەكانی تر دووەم ئەركی ئایینەكەیە . ئەم ئەركەش لای ئەوان (سێ) جارە لە ڕۆژدا , كە (بەیانی و نیوەڕۆ و ئیوارە)یە
3. ڕۆژوو : ئەم ئەركەش بە ئەركێكی تری ئایینەكە دانراوە , بەڵام لەسەر كاتەكانی بە ڕۆژووبوون لە كاتی دەركەوتنی ئایینەكە گۆڕانكاری بەسەر داهاتووە , ئەوەش بە نەگۆڕی ماوەتەوە ئەوەیە كە لە نێوان ڕۆژانی (2شوبات) تا (2ی ئازار)ی هەموو ساڵیك ڕۆژووگرتن تێدا ئەركێكی پیرۆزە. بە مەرجێك .
(1) سەرەتای یەكەم ڕۆژی ڕۆژوو لە ڕۆژی (دووشەمە) دەست پێدەكات تەنانەت ئەگەر ئەو ڕۆژە نەكەوتە دووشەمە , دەبێت بكەوێتە دووشەمەی دوای (2ی شوباتی هەر ساڵیك)
(ب) ڕۆژوو وازهێنانە لە خواردنی گۆشت و شیرمەنی و سپیایی لە نیوە شەوەوە تا دەمی نیوەڕۆ
4. زەكات : ئەركێكی ترە , بەڵام لای ئەمان وەك (خێر) واتە (صدقە) ناوبراوە و بە ئەنجام گەیاندنی ئەركێكی گەورەیە بەو مەرجەی بدرێتە كەسانی شایستە و هەژار و كەم دەرامەت و بێنەوا . ئەمە جگە لەوەی (باجی دەیی) كە دەكاتە ( دە یەكی بەرهەم و دەرامەت) دەبێت ساڵانە بدرێت .
5. Øەج Øەجكردن بۆ ماڵی خودا Ù„Û• شاری (ئورشەلیم) Ùˆ سەردانی بەردی (سەهیۆن) Ùˆ (داری زەیتون) Ù„Û• یەك جاری تەمەن Ùˆ گەر كرا Ù„Û• هەر ساڵیك كارێكی پیرۆزە. بەڵام Ùەرز نییە.
باسی سێیەم
(ئایینی ئیسلام)
ئایینی ئیسلام یەكێكە Ù„Û•Ùˆ ئایینانەی مێژووی مرۆڤایەتی , ÙƒÛ• بە ئاسمانی ناسراوە Ùˆ دوای ئایینی مەسیØÛŒ بەر Ùراوانترین پەیڕوانی بۆ دروست بووە . دوایەمین ئایینی ئاسمانییشە پەیامەكەی Ù„Û• لایەن پەروردگارەوە بە Ù‡Û†ÛŒ Ùریشتەیەكەوە , ÙƒÛ• ناوی (جوبرەئیل)Û• , نێردرا بۆ یەكێك Ù„Û• كەسایەتییەكانی شاری مەككە ,ÙƒÛ• ناوی (Ù…Û•Øەممەد كوڕی عەبدولڵا-د.Ø®-) بوو ئەو پەیامەش Ù„Û• رێگای سروشەوە Ùˆ Ù„Û• رێگای ئەشكەوتی (Øەرا)ÛŒ شاری مەككە بە ئەنجام گەیشت . بەمەش دوایەمین پەیامی خودا گەیشتە زەوی Ùˆ ڕەوتی ڕووداوەكانی مێژووی بەرەو ئاڕاستەیەكی تر برد .دیارە دەركەوتنی پەیامێكی ئاسمانی ÙˆÛ•Ùƒ ئایینی ئیسلام دیاردەیەكی نامۆ Ùˆ نوێ نەبوو , بەڵكو بەر لەئایینە چەندین پەیامی تر بانگەشەی ئاسمانی بوونی خۆی كرد Ùˆ Ú•Û†Ù„ÛŒ خۆیان بینی , بەڵام هیچ یەك لەوان ÙˆÛ•Ùƒ ئەم ئایینە بوونی خۆی بە هێز نەگەیاندە بەشێكی گەورەی جیهان , خاڵیكی سەرنج ڕاكێشتر Ù„Û•Ù… ئایینەدا ئەوە بوو ÙƒÛ• پەیامبەرەكە Ù„Û• ماوەی (63) ساڵی ژیانی تەنیا (23)ساڵ Ù„Û•Ú¯Û•Ù„ ئەم ئایینەدا ژیا . ئەو ماوەیەش (13) ساڵ Ù„Û• شاری مەككە Ùˆ (10) ساڵیش Ù„Û• شاری مەدینە بوو .
كتێبی پیرۆزی ئیسلام بریتییە لە (قورئان)
قورئان سەرچاوەی ڕەسەن و سەرەكی موسڵمانان بە مانای (كۆ) هات , كە لە (114) سوورەت و (6626) ئایەت پێكهاتووە . ئەم كتێبەش لەماوەی (23) ساڵی پەیامبەریدا واتە لە نێوان ساڵانی (610_632ز) لە هەردوو شاری مەككە و مەدینە هاتە خوارەوە , لەم (114) سوورەتەش (82) سوورەتیان لە شاری مەككە و (20) سوورەتیان لە شاری مەدینە هاتە خوارەوە , بەڵام سەبارەت بە (12) سوورەتەكەی تر بۆچوونی جیا جیا هەیە . هەندێك لە زانایان و شارەزایانی بواری قورئان و ڕاڤەكەی بە سوورەتی مەككی و هەندێكی تر مەدەنی یان داناوە , بەڵام نابێت ئەوەشمان لە یاد بچێت , كە پەیامبەر لە سەردەمی پەیامبەریدا جگە لە هەردوو شاری (مەككە و مەدینە) سەردانی چەندین شار و شارۆچكەی تری وەك (تائی٠و تەبوك و دومە جوندل) كرد . ئەمە وجگە لەوەی سەردانی پێگەی جووەكانی لە (خەیبەر) و چەند ناوچەیەكی دەرەوەی شاری مەدینەی كرد ,بۆیە پێناچێت لەو شوێنانەدا سروشی بۆ نەهاتبێتە خوارەوە
ئەرك وبنماكانی ئەم ئایینە بریتییە لە :
1. باوەڕهێنان : باوەڕهێنان بە خودای تاك Ùˆ تەنیا . بەوەی Ù„Û• كەس نەبووە Ùˆ Ù„Û• كەس نابێت Ùˆ هاوتای نییە , Ù„Û• سەرەكیترین داوا Ùˆ ئەركەكانی ئەم ئایینەن . ئەمە جگە Ù„Û•ÙˆÛ•ÛŒ بە Ù†Û•Ùەتكردنی (شیتان)یش دەچێتە چوارچێوەی ئەو ئەركە , Ù„Û•Ú¯Û•Úµ باوەڕهێنان بە Ùریشتەكان Ùˆ پەیامبەران Ùˆ كتێبەكانیان Ùˆ Ú•Û†Ú˜ÛŒ زیندووبونەوە , واتە (ڕۆژیی دوایی)
2. نوێژ : ئەم ئەركەش بە دووەمین ئەرك و كۆڵەی ئایینەكە دانراوە , بۆیە لەسەر هەر باوەڕدارێكی موسڵمان پێویست بووە . لە ڕۆژێكدا (پێنچ) نوێژ بكات . ئەوانیش (دوو) ڕكات لە بەیانیان و (چوار) ڕكات لە هەرسێ كاتی ( ئێواران و عەسران و شەوان) . لەگەڵ (سێ) ڕكات لە كاتی ئێواران .
3. ڕۆژوو : سێیەمین ئەركی ئایینەكەیە . ÙƒÛ• Ù„Û• سەر هەموو باوەڕدارێكی موسڵمان Ùەرز كراوە . Ù„Û• نۆیەمین مانگی ساڵنامەی ÙƒÛ†Ú†ÛŒ ÙƒÛ• مانگی (رەمەزانە) بۆ ماوەی یەك مانگ بە ڕۆژوو بێت . ڕۆژووش ÙˆÛ•Ùƒ زۆربەی هەرە ئایینەكانی تر دوركەوتنەوەیە Ù„Û• هەموو جۆرەكانی خواردن Ùˆ خواردنەوە Ùˆ خراپكارییەك .
4. زەكات : واتە بەخشینی برێك لەو سامانەی كە لە ماوەی ساڵێكدا كۆكراوەتەوە و دانراوە و باوەڕدارەكە لە ساڵی پێشتردا پێویستی پێی نەبووە , ئەوەش لەسەر بنەمایەكی تایبەتی دیاریكراوی ئایینی .
5. Øەج : Øەجكردنیش دوایەمین ئەركی ئەم ئایینییە ÙƒÛ• لەسەر هەر باوەڕدارێكی موسڵمان Ùەرزكراوە , Ù„Û• ماوەی تەمەنیدا یەكجار سەردانی ماڵی خودا (كەعبە) Ù„Û• شاری مەككە Ùˆ جێنزرگەی پەیامبەری ئیسلام (د.Ø®) Ù„Û• شاری مەدینە بكات ئەوەش Ù„Û• سەرەتایی دوانزەمین مانگی ساڵنامەی ÙƒÛ†Ú†ÛŒ , ÙƒÛ• مانگی (زولØیجە)یە Ùˆ بە Ù¾ÛŽ چەند بنەمایەكی دیاری كراوی ئایینی .
باسی چوارەم
لهسهر هێڵ نییه
چوار پێشەواكەی ئیسلام
هەموومان دەزانین كە چوار ئیمامە گەورەكەی سەر مەزهەبەكان رۆڵێكی گرنگ وبەرچاویان بیینی لە بڵاوكردنەوەی ئایینی ئیسلام . كە ئەمانە بوون :
یەكەم: [ ئــیــمــامــی شـــاÙــعـــی ]
ناوی [ موØەممەدی كوڕی ئیدریسی كوڕی عەبباسی كوڕی عوسمانی كوڕی شاÙعی كوڕی ئەسسائبی كوڕی عوبەیدی كوڕی یەزیدی كوڕی هاشمی كوڕی عەبدولموتتەلیبی كوڕی عەبد مانەÙÛŒ كوڕی قوصەی قوڕەشی موتتەلیبی شاÙعی Øیجازی مەككیە ],
نازناوی شاÙعی Ù„Û• باپیرە گەورەی (شاÙع) بۆی هاتووە ÙƒÛ• بە بچووكی پیغەمبەری (د.Ø®) بینیوە Ùˆ ئەسسائبی باوكی شاÙعی Ù„Û• دوای جەنگی بەدر موسڵمان بووە, ئیمام Ù„Û• مانگی رەجەبی ساڵی 150 ÙƒÛ†Ú†ÛŒ Ù„Û• شاری غەزە Ù„Û• دایك بووە , هێشتان تەمەنی زۆر بچووك بوو ÙƒÛ• باوكی ÙˆÛ•Ùاتی كرد , ÙƒÛ• گەیشتە تەمەنی دوو ساڵی دایكی ناردیەوە شاری مەككە تاكو Ù„Û•ÙˆÛŽ گەورە بێ , ÙˆÛ• تەمەنی گەیشتە Øەوت ساڵ قورئانی پیرۆزی لەبەر كردووە ÙˆÛ• Ù„Û• تەمەنی دە ساڵی هەموو موەتتەئی ئیمامی مالكی لەبەر كرد . Ù„Û• سەرەتاكانی تەمەنی زۆر Øەزی Ù„Û• شیعرو ئەدەب بووە .ÙˆÛ• هەروەها Ùەرموودە دەربارەی ئیمامی شاÙعی هاتووە :
1. Øەزرەتی ئبین مەسعود خوا Ù„ÛŽÛŒ رازی بێ Ùەرموویەتی : پیغەمبەر (د.Ø®) Ùەرموویەتی [ لا تسسبوا قریشا , Ùان عالمها یملا الارچ علما ]
ئیمام زۆر مامۆستای هەبوو , ئەمانە ناوی هەندێكیانن [ ئیسماعیلی كوڕی قوستەنتین , ئیمامی سوÙیانی كوڕی عویەیتە ,ئیمامی مالك , عەبدولڵای كوڕی ناÙع , هیشامی كوڕی یوس٠, وەكیعی كوڕی Ø¬Û•Ú•Ø§Ø ...هتد .
كتێبەكانی ئیمام :
عەبدو الڕەØمانی دوجەیلی دەڵی ( ئیمامی شاÙعی زیاتر Ù„Û• 150 كتێبی داناوە) ئەمانەش ناوی هەندێ Ù„Û• كتێبەكانیەتی:
( الام , الرسالە , الاملاْ‌و الصغیر , الامالی الكبری , مختصر الربیع , مختصر المزنی , كتاب الجزیە , مجمع الكاÙÛŒ , عیون المسائل , الجامع الكبیر , الاختصار , المسند , السنن . ) .....هتد.)
هەندێك Ù„Û• Ùەرموودەكانی ئیمامی شاÙعی :
• Øەزم لێیە ئەم خەلكە زانستەكەم Ùێر بن بەبێ ئەوەی یەك پیت بۆ لای من بدرێ .
• داواكردنی زانست لە نوێژی سوننەت باشترە .
• باشترین زەخیرە لە خوا ترسانە .
• ئەگەر بزانم خواردنەوەی ئاوی سارد لە پیاوەتیم كەم دەكاتەوە , نایخۆمەوە .
• هەر كەسێ قورئان بخوێنی لە چاوی گەورە دەبێ .
• هەر كەسێ Øەزی لێیە كۆتایی ژیانی خێر بێ , با گومانی بە خەڵك باش بكات .
ÙˆÛ•Ùات كردنی ئیمام :
Ù„Û• Ø´Û•ÙˆÛŒ جەمعەی بیست Ùˆ Ù†Û†ÛŒ رەجەبی ساڵی 204 ÛŒ ÙƒÛ†Ú†ÛŒ Ù„Û• دوای نویژی عیشا رووØÛŒ پاكی دەرچوو بۆ لای رەØمەتی خوای گەورە , ئینجا شاÙعیان Ù„Û• قەڕاÙÛ• ناشت Ù„Û• دوای نوێژی عەسری رۆژی هەینی ÙƒÛ• ئیستاش قەبرەكەی Ù„Û• وڵاتی میسرە ÙƒÛ• ÙˆÛ•Ùاتی كرد تەمەنی 54 ساڵ بوو .
دووەم : [ ئــیــمــامــی ئــەبــو ØـــەنــیــÙــە ]
ناوی [ نوعمانی كوڕی سابیتی كوڕی زۆتای كوڕی ماهی تەیمی كوÙیە] خوا Ù„ÛŽÛŒ رازی بێ.
ئیمام Ù„Û• شاری كوÙÛ• Ù„Û• عێراق Ù„Û• ساڵی 80ÛŒ ÙƒÛ†Ú†ÛŒ Ù„Û• دایك بووە Ùˆ هەر Ù„Û•Ùˆ شارە گەورە بووە. ئیش Ùˆ كاری ئیمام دوكانێكی بچكۆلانەی هەبووە تیایدا كوتاڵی دەكڕی Ùˆ دەÙرۆشت Ùˆ Ù„Û• سەر داهاتی ئەم كارەی بەرێوە دەچوو , ئیمام پیاوێكی Ù†Û• كورت Ùˆ Ù†Û• درێژ بوو , رەنگی پێستی ÙƒÛ•Ù…ÛŽÙƒ ئەسمەر بوو . Ù„Û• هەموو كەسێك قسەی پاراوتر Ùˆ دەم Ùˆ چاو جوانتر بوو .
ئیمامی هەیتەمی دەÙەرمووێ : ئیمام Ù„Û• زۆر مامۆستاو زانای بەڕێز عیلم Ùˆ زانستی وەرگرتووە , نزیكەی 4000 مامۆستا بوون , ئەمانەش ناوی هەندێكیان :
[ عەتائی كوڕی ئەبی Ø±Û•Ø¨Ø§Ø , ئەبو ئیسØاقی سەبیعی Ùەرموودەناس , ئیمامی شەعبی , موØاریبی كوڕی دیسار , عەتییەی عەوÙÛŒ , عەدی كوڕی سابیت , یەزیدی Ùەقیر ..هتد ]
ئیمامی ئەبو ØونیÙÛ• چەند كتێبێكی داناوە لەوانە : [ المسند : ÙƒÛ• تایبەتە بە Ùەرموودە , الÙÙ‚Û• الاكبر : ÙƒÛ• تایبەتە بە عەقیدە , الرد علی القدریە , العالم Ùˆ المتعلم ]
هەندێك Ùەرموودەكانی ئیمامی ئەبو ØÛ•Ù†ÛŒÙÛ• :
• هیچ شتێك كەمتر نییە Ù„Û•Ùˆ دونیایە : Ù„Û• Ø´Û•Ø±Ø Ø²Ø§Ù†ÛŽÙƒÛŒ Ù„Û• خواترس .
• هیچ زانستێك باشتر Ùˆ بە سوودتر نیە Ù„Û• (ÙÙ‚Û•) .
• پەنچا ساڵ لەگەڵ خەڵك دانیشتم , كەسم نەدی لە گوناهێكم خۆش بێ .
• تاوانباری وەك ئیمە نابێ داوای بەهەشت بكا, دەبێ داوای لێ خۆش بوون بكات !!.
ئیمام Ù„Û• دوانزەی مانگی رەجەبی ساڵی 150ÛŒ ÙƒÛ†Ú†ÛŒ Ù„Û• شاری بەغدا ÙˆÛ•Ùاتی كرد Ù„Û• تەمەنی 70 ساڵی . قەبرەكەی Ù„Û• رۆژهەڵاتی شاری بەغدایە Ù„Û• گۆرستانی خەیزەران .
سێیەم: [ ئـــیــمــامــی مـــالـــك ]
ناوی مالكی ئەنەسی كوڕی مالكی كوڕی ئەبی عامری كوڕی عەمریە Ù„Û• ساڵی 93ÛŒ ÙƒÛ†Ú†ÛŒ Ù„Û• شاری مەدینەی پیرۆز Ù„Û• دایك بووە . دایكیشی ناوی : ئەلغالیەی ÙƒÚ†ÛŒ شەریكی كوڕی عەبدولڕØمانە . ئیمام مرۆڤێكی درێژ Ùˆ بە هێز Ùˆ بە توانا Ùˆ سپی بوو . ÙˆÛ• رەنگی چاوەكانی شین بوو . ÙˆÛ• بەرداوەم پێدەكەنی Ùˆ خاوەن هەیبەتێكی زۆر بوو . ئیمامی مالك Ù„Û• ژمارەیەكی یەكجار زۆر زانا Ùˆ ئیمام زانستی وەرگرتووە ئەمانەش ناوی هەندێكیان :
[ ئیمامی جەعÙەری صادق , ئسماعیلی كوڕی ئەبی Øەكیم , زیادی كوڕی سەعد , داوودی كوڕی Øوصەین , زەیدی كوڕی ئەسلەم , سوهەیلی كوڕی ئەبی ØµØ§Ù„Ø ... هتد ]
ئیمامی مالك هەندێ كتێبی داناوە وەكو [ الموگا : تایبەتە بە Ùەرموودەكانی پێغەمبەر (د.Ø®) , رسالە ÙÛŒ الوعڤ , الرد علی القدریە , تÙسیر غریب القران ]
هەندێك Ù„Û• Ùەرموودەكانی ئیمامی مالك ÙƒÛ• Ùەرموویەتی :
• لە رۆژی قیامات مرۆڤ بە هەردوو چاوی خۆی جوانی خوای گەورە دەببینێ .
• نابێ كەس Ùەتوا بدات تاكو پرسیار Ù„Û• یەكێكی Ù„Û• خۆی زاناتر ئەكا : ئایا شایانی Ùەتوا دانە یان نا؟ .
• ئەگەر پیاو مەدØÛŒ خۆی كرد , جوانی دەم Ùˆ چاوی ئەڕوا Ùˆ نامێنێ.
• واجبە لەسەر ئەو كەسەی داوای زانست ئەكا خاوەن هەیبەت ولەسەرخۆ وهێمن بێ.
ئیمام Ù„Û• بەیانی رۆژی چواردەی مانگی رەبیع ولئەووەلی ساڵی 179ÛŒ ÙƒÛ†Ú†ÛŒ روØÛŒ پاكی دەرچوو . پاشان Ù„Û• گۆڕستانی بەقیع Ù„Û• شاری مەدینە نێژرا Ùˆ والی شاری مەدینە عەبدولڵای كوڕی موØەمەد نوێژی لەسەر كرد تەمەنی Ù„Û• نێوان 85_86 ساڵ بوو .
چوارەم : [ ئــیــمــامــی ئــەØــمــەدی ]
ناوی ئەØمەدی كوڕی موØەممەدی كوڕی Øەنبەلی كوڕی هیلالی كوڕی ئەسەدی زوهەلی شەیبانی مەروەزی بەغدایە . Ù„Û• شاری بەغدا Ù„Û• مانگی رەبیع الاولی ساڵی 164ÛŒ ÙƒÛ†Ú†ÛŒ Ù„Û• دایك بووە . ÙˆÛ• هەر Ù„Û•Ùˆ شارە گەورە بووە , ÙˆÛ• بۆ زۆر جێگا سەÙەری كردووە بۆ داواكردنی زانست وەكو : مەككە Ùˆ مەدینە Ùˆ كووÙÛ• Ùˆ بەسرە Ùˆ یەمەن Ùˆ شام Ùˆ جەزیرە , یەكەم داواكردنی بۆ Ùەرموودە Ù„Û• ساڵی 179ÛŒ ÙƒÛ†Ú†ÛŒ بوو .ئیمامی ئەØمەد Ù„Û• ژماریەكی یەكجار زۆر ئیمام Ùˆ زانا زانستی وەرگرتووە, ئەمانە ناوی هەندێكیانن :
[ ئیمامی شاÙعی , قازی ئەبو یوس٠, ئیمامی سوÙیانی كوڕی عویوینە , ئسØاقی ئەرزەق , یەزیدی كوڕی عاصیم , خالیدی كوڕی Øاریس ] ÙˆÛ• قوتابیەكانی بریتی بوون ( ئیمامی بوخاری Ùˆ ئیمامی موسلیم Ùˆ ئیمامی داوود Ùˆ ئیمامی بەغەوی Ùˆ ئەبو بەكری ئەسرەم ..هتد
ÙˆÛ• هەروها ئیمام چەند كتێبێكی داناوە لەوانە : [ المسند: تایبەتە بە Ùەرموودە , التاریخ , الناسخ والمنسوخ , الرد علی الزنادقە , التÙسیر , Ùصائل الصØابە , المناسك , الزهد , العلل Ùˆ الرجال ] .
ئیمام چەند Ùەرموودەیەكی هەیە ÙƒÛ• Ùەرموویەتی
• پێویستە ئەم دونیایە كەم بێ بۆ داواكاری زانست, ئەگەر زۆر بوو زانستەكەی دەبا.
• ترسی خوای گەورە وای لێ كردووم خواردن و خواردنەوەم نەمێنێ.
• Øەزم لێیە Ù„Û• شوێنێكی وابم , كەسێ نەمبێنێ .
• با تەقوا هەردەم لە دڵت بێ و قیامەت لە پێش چاوت بێ
ئیمامی ئەØمەدی دوای خۆرهەڵاتنی رۆژی جومعەی دوانزەی مانگی رەبیع Ùˆ لئاخیری ساڵی 241ÛŒ ÙƒÛ†Ú†ÛŒ Ù„Û• شاری بەغدا ÙˆÛ•Ùاتی كرد Ù„Û• تەمەنی 77 ساڵی .
سەرچاوەكان
• چوار پێشەواكەی ئیسلام , ئارام عبداللە
• ئـیـنـجـیـلی پـیـرۆز
• مــێــژووی ئایینەكان , د. كەیوان ئازاد ئەنوەر
• كتێبخانەی كوردی ()
لهسهر هێڵ نییه
سلاو ده‌ستت خۆش بێت کاکه‌ سورێن به‌راستی راپۆرتێکی زۆر جوان و سود به‌خش و پڕ زانیاری بوو
ره‌نگه‌ تاکو ئێستا زۆرێک له‌ ئێمه‌ شاره‌زایه‌کی ئه‌وتۆمان نه‌بووبێت به‌رامبه‌ر به‌و باسه‌ی که‌ خستۆته‌ روو به‌لام
تۆ وات کرد که‌ هه‌گبه‌ی زانیارییه‌کانمان زیاتر بکیه‌ن به‌ خستنه‌ پێش چاوی چه‌ندین زانیاری به‌ سود و پڕ واتا
دووباره‌ ده‌ستت خۆش بێت و ته‌مه‌ن درێژ بیت و بێ به‌شمان نه‌که‌یت له‌ بابه‌ته‌ جوانه‌کانت
لهسهر هێڵ نییه
پهڕهكان: 1